Leefstijlcoaching voor mensen met een verstandelijke beperking

Leefstijlcoaching voor mensen met een verstandelijke beperking

Een groep waarbij de risico’s op leefstijl gerelateerde gezondheidsrisico’s groter dan gemiddeld zijn, zijn mensen met een verstandelijke beperking. Zij zijn op hun vijftigste net zo fit als zeventig- tot tachtigjarigen uit de algemene bevolking (Evenhuis, 2014). En het percentage mensen met een verstandelijke beperking dat obesitas heeft ligt op 25% ten opzichte van 10% onder de Nederlandse bevolking (Erasmus Universiteit Rotterdam, 2007). Leefstijlcoaching voor mensen met een verstandelijke beperking is hard nodig.

Uit het GOUD-onderzoek van Evenhuis (2014) blijkt dat voor voeding 39% van de doelgroep niet voldoet aan de adviezen voor vezelgebruik, 30% te weinig eiwitten binnen krijgt en 90% te veel verzadigd vet. Ook is de hoeveelheid dagelijkse beweging veelal onvoldoende (Brouns, Tap, Waninge, & Van der Woude, 2015). De oudere doelgroep heeft vaak een ongezond gewicht. Dit maakt dat deze groep een verhoogd risico heeft op het krijgen van vele ongezond gewicht gerelateerde aandoeningen. Diabetes komt bij de doelgroep dan ook significant vaker voor dan in de algemene Nederlandse populatie (Evenhuis, 2014).

Dat mensen met een verstandelijke beperking meer risico lopen op leefstijl gerelateerde gezondheidsrisico’s kan verklaard worden door een opeenstapeling van ongunstige factoren gedurende de levensloop, zoals gebrek aan lichamelijke activiteiten, fitheidsniveau, ongezonde voeding en cardiovasculaire risicofactoren (Evenhuis, 2014). De oorzaak daarvan is wellicht interessanter, deze kan onder andere gezocht worden in de adaptieve vaardigheden van de doelgroep en het systeem met onder andere de zorgorganisaties, zorgprofessional en verwanten.

Adaptieve vaardigheden

Deze doelgroep heeft meer begeleiding nodig vanwege hun kwetsbare positie, vanwege de cognitieve niveau, verminderde sociale redzaamheid en hun leeftijd (Kenniscentrum Sport, 2015). Dit kan verklaard worden vanuit de Diagnostic and Statistical manual of Mental disorders (DSM) waarin wordt aangegeven dat een verstandelijke beperking vooral te maken heeft met het ontbreken van de adaptieve vaardigheden (Kaldenbach, 2015). Een individu met een verstandelijke beperking zal wat betreft intellectuele vermogens moeite ondervinden met redeneren, probleem oplossen, plannen, abstract denken, oordelen, academisch leren en ervaringsleren. Op het gebied van adaptief functioneren kan het individu met een verstandelijke beperking niet voldoen aan de eisen die door de socio-culturele omgeving in het dagelijks leven gesteld worden, waardoor het individu problemen kan ondervinden in het gezin, op school of in de maatschappij (American Psychiatric Association & Hengeveld, 2014).

Het ontbreken van de adaptieve vaardigheden is dan ook een reden voor het begrijpen van de verklaring dat mensen met een verstandelijke beperking een grotere risicogroep zijn. Zij beschikken niet altijd over de adaptieve vaardigheden, waardoor zij op het gebied van leefstijl de deskundigheid van het systeem (net zoals bij andere thema’s) om hen heen nodig zijn. Voor de doelgroep zijn dit de zorgorganisaties en zorgprofessionals, met daarnaast betrokken familie (Cardol, Dusseljee, Van Schrojenstein Lantman-de Valk, & Rijken, 2011). Zij hebben dan ook een verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van zorg, waaronder leefstijl gerelateerde zaken (Waninge, 2018).

Wat is de rol van zorgorganisaties en zorgprofessionals? 

Organisaties binnen de verstandelijke gehandicaptensector nemen zelf sinds een aantal jaren al (preventieve) maatregelen om een gezonde leefstijl te verbeteren, echter is nog onvoldoende duidelijk welke interventies zowel vanuit de praktijk als de theorie bewezen succesvol zijn voor deze doelgroep (Waninge, 2018). Het ZonMw project 'ondersteunen gezonde leefstijl: de krachten gebundeld’, is dan ook een meerjarig onderzoek gestart hiernaar, maar de eerste interventies zullen pas in 2021 beschikbaar zijn. Zorgorganisaties zijn hier zoekende mee. Wat niet helpt is dat er onvoldoende bewezen succesvolle interventies zijn welke toepasbaar zijn voor deze doelgroep.

Daarnaast heeft de zorgprofessional zoals de begeleider onvoldoende handvatten voor begeleiding betreffende leefstijl gerelateerde thema’s bij de doelgroep (Waninge, 2018). Terwijl de begeleiders de doelgroep het meeste zien. Dit zou te verklaren zijn uit het feit dat zorgorganisaties nog onvoldoende beleid geschreven hebben voor het verbeteren van de leefstijl van de cliënten. In een persoonlijk gesprek met L. Konings, gedragskundige ’s Heeren Loo (persoonlijke communicatie, 28 december 2018) geeft zij aan dat er vanuit ’s Heeren Loo nog geen leefstijlbeleid op papier staat. Terwijl dit voor andere thema’s zoals seksualiteit, hygiëne en communicatie wel zo is. Dit is niet wenselijk, omdat hierdoor onduidelijkheid is over wat er wordt verwacht en welke mogelijkheden er zijn. Dit wordt ondersteund vanuit gesprekken met de oprichter van het Reinaerde Fit team, Marieke Wouters en het GOUD-team vanuit Amerpoort, wat is opgezet na het GOUD-onderzoek uit 2014 (persoonlijke communicatie, 16 december, 2018). In deze gesprekken geven zij ook aan dat er veel ruimte is voor eigen normen en waarden bij het invullen van het beweegprogramma en voeding, zoals het inkopen van voedselproducten. Ook zeggen zij dat er een cultuur heerst van verwennen en vieren, waardoor de doelgroep veel extra’s binnen krijgt, wat over het algemeen ongezonde producten zijn.

Goud onderzoek

Uit het GOUD-onderzoek (2014) blijkt dat veel mensen met een VB niet voldoen aan de richtlijnen goede voeding die zijn opgesteld door de gezondheidsraad. (5) Een mogelijke verklaring hierin zou kunnen liggen in het feit dat de woonbegeleiders worden aangewezen als de belangrijkste en meest invloedrijke stakeholders om de leefstijl van mensen met een VB te verbeteren, terwijl zij daarvoor niet opgeleid zijn (2). Ook blijkt dat gezondheidsbevordering van deze doelgroep verbeterd kan worden door meer aandacht te hebben voor voeding in de dagelijkse structuur. (2)

Het GOUD-onderzoek (2014) concludeert dat zorgorganisaties meer aandacht moeten besteden aan gezonde voeding en lichamelijke activiteiten. Echter is dit door onvoldoende kennis, slecht beleid en (nog) geen bewezen succesvolle interventies erg lastig. Dit heeft er ook mee te maken dat het niet altijd goed georganiseerd is omdat er nog geen duidelijke handvatten zijn voor het systeem hoe hier mee om te gaan en liggen de prioriteiten soms bij meer relevante en belangrijke thema’s zoals medicatie, werk/dagbesteding en planning.

Wat zeggen mensen met een verstandelijke beperking zelf over leefstijlcoaching?

Het in de praktijk brengen is wat gezond leven zo moeilijk maakt, met name voor mensen met een verstandelijke beperking. Uit een onderzoek naar de karakteristieken van best practices komt als een van de belangrijkste aanbevelingen naar voren dat mensen met een verstandelijke beperking en hun netwerk meer betrokken moeten worden bij onderzoek naar gezondheidsbevordering, zodat initiatieven beter aan kunnen sluiten op wat zij kunnen, willen en nodig hebben om gezond te leven. (2) De sociale en professionele omgeving speelt hierbij een belangrijke rol (3).

In gesprekken met jongeren en volwassen met een matig tot licht verstandelijke beperking die een ongezonde leefstijl hebben geeft een deel aan dat zij niet weten wat gezond en ongezond is. Uit deze gesprekken blijkt dat de doelgroep niet altijd de kennis heeft over wat leefstijl is en welke gevolgen een ongezonde leefstijl kan hebben. Laat staan hoe je hier veranderingen in brengt. Zij weten niet waar ze moeten beginnen, missen de deskundigheid van het systeem om hen heen of staan er gewoon niet bij stil en vinden het allemaal wel best en zijn dus niet gemotiveerd.

Indien de doelgroep een eigen appartement heeft koken zij vaak zelf, dit is wisselend gezond. Het aantal maaltijden dat zij zelfstandig kunnen bereiden is minimaal, waardoor zij eenzijdige voeding binnen krijgen en daarnaast ook nog regelmatig friet en pizza eten. Frank Wolterink, bestuursvoorzitter van Humantis zegt het volgende: “toen ik in 2013 aantrad bij Humanitas DMH heb ik met veel cliënten gesproken om te vragen waar ze nu vooral behoefte aan hebben. Daar kwam van alles uit; ook bijvoorbeeld ondersteuning om goed en gezond te eten. Het blijkt dat onze cliënten nogal eens terugvallen op afhaalmaaltijden van de Chinees of pizzeria. Hartstikke lekker natuurlijk, maar als je dat te vaak doet, is het niet goed voor je gezondheid. Voor veel mensen met een verstandelijke beperking is zelfstandig koken gewoonweg te moeilijk” (Kennisplein Gehandicaptensector, 2017).

De doelgroep geeft ook aan dat het eten op de groep (ook wel de algemene ruimte genoemd) vaak gezonder is, dan wanneer zij zelf koken, maar niet altijd lekker of dat ze niet op de groep mee willen eten. Dit komt mede doordat hier veel mensen aanwezig zijn, het druk is en het eten niet altijd wordt klaar gemaakt zoals zij dat zelf zijn gewend van vroeger bijvoorbeeld. Ook is er een grote groep die ’s avonds in de algemene ruimte eet, zich verder niet bemoeid met wat er gegeten wordt en gewoon aan tafel gaat zitten en eet wat de pot schaft.

Uit gesprekken met de doelgroep blijkt dat zij wel meer zouden willen bewegen, maar tegen drempels aanlopen. Het artikel ‘sporten met een verstandelijke beperking kent nog veel beperking’ constateert dit ook (Alles over sport, 2018). Drempels die worden genoemd vanuit de doelgroep zijn dat ze er niet alleen op uit kunnen, er onvoldoende aanbod is in de buurt, er geen tijd is voor begeleiders om mee te gaan, vrijwilligers schaars zijn en dat ze soms niet naar buiten durven en onzeker zijn over hun gewicht.

Leefstijlcoaching voor mensen met een verstandelijke beperking bij Thiro Training

Enthousiast? Laten we dan eens kennismaken.

Tijdens een persoonlijke kennismaking leer jij ons kennen en kan jij al jouw vragen stellen. Wij geven een presentatie, zodat je een goed beeld hebt hoe we jou kunnen helpen. Daarnaast leren wij jou kennen, zodat we jouw wensen, mogelijkheden en doelen duidelijk hebben.

In drie stappen helpen we je verder na het kennismakingsgesprek:

Stap 1: we maken een persoonlijk plan

Stap 2: we regelen de financiering

Stap 3: we gaan aan de slag!

Literatuurlijst

Alles over Sport. (2018, 16 augustus). Sporten met een verstandelijke beperking kent nog veel beperkingen. Geraadpleegd op 28 november 2018, van https://www.allesoversport.nl/artikel/sporten-met-een-verstandelijke-beperking-kent-nog-veel-beperkingen/

American Psychiatric Association, & Hengeveld, M. W. (2014). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen DSM-5: Nederlandse vertaling van 'Diagnostic and statistical manual of mental disorders', 5th edition, 2013. Amsterdam, Nederland: Boom.

Brouns, B., Tap, R., Waninge, A., & Van der Woude, L. H. V. (2015). Toepasbaarheid van een meetmethode om de mate van dagelijkse beweging van kinderen met een verstandelijke beperking te bepalen. Geraadpleegd van https://www.hanze.nl/assets/kc-cares/transparante-zorgverlening/Documents/Public/Aly%20Waninge.pdf

Cardol, M., Dusseljee, J., Van Schrojenstein Lantman-de Valk, H., & Rijken, M. (2011). Huisartsenzorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Geraadpleegd van https://www.henw.org/artikelen/huisartsenzorg-voor-mensen-met-een-verstandelijke-beperking

De Weijer, T. (2017, 29 juni). Voeding als medicijn. Geraadpleegd op 28 november 2018, van https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/voeding-als-medicijn.htm

Erasmus Universiteit Rotterdam. (2007). Overgewicht bij volwassen mensen met een lichte of matige verstandelijke handicap wonend in een instelling: het stellen van de diagnose en meetmethoden. Geraadpleegd van https://www.erasmusmc.nl/huge/51023/177434/184523/189380

Evenhuis, H. (2014). GEZOND OUDER MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING. Geraadpleegd van http://onbeperktgezond.nl/wp-content/uploads/2014/03/Rapport-GOUD2014-def.pdf

Gast, G. C. M., Spijkerman, A. M. W., & Schoemaker, C. G. (2011). Preventie van chronische ziekten in risicogroepen. Geraadpleegd van https://www.rivm.nl/publicaties/preventie-van-chronische-ziekten-in-risicogroepen

IBO. (2016). IBO gezonde leefstijl. Geraadpleegd van https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2016/04/01/ibo-gezonde-leefstijl

Kaldenbach, Y. (2015). Verstandelijke beperking in de DSM-5. Geraadpleegd op 28 november 2018, van https://www.boompsychologie.nl/media/15/dsm-5_whitepaper_yaron_kaldenbach_verstandelijke_beperking.pdf

Kenniscentrum Sport. (2015, 21 december). Bouwstenen voor verantwoorde zorg bij licht verstandelijk gehandicapte jongeren. Geraadpleegd op 20 november 2018, van https://www.allesoversport.nl/artikel/bouwstenen-voor-verantwoorde-zorg-bij-licht-verstandelijk-gehandicapte-jongeren/

Kennisplein Gehandicaptensector. (2017, 20 september). Kook app maakt mensen met LVB zelfredzamer. Geraadpleegd op 6 januari 2019, van https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/nieuws/lvb-zelfstandiger-koken-app?utm_source=flexmail&utm_medium=email&utm_campaign=nieuwsflitsknpgs28september2017&utm_content=kook+app+maakt+mensen+met+lvb

Loket gezond leven. (2018, 7 maart). Gecombineerde Leefstijlinterventie. Geraadpleegd op 1 december 2018, van https://www.loketgezondleven.nl/leefstijlinterventies/gecombineerde-leefstijlinterventie

Proper, K., Bakker, I., & Van Overbeek, K. (2005). Naar een gericht BRAVO-beleid voor bedrijfsartsen. Geraadpleegd van https://www.kenniscentrumsport.nl/publicatie/?naar-een-gericht-bravo-beleid-door-bedrijfsartsen&kb_id=3743

Renishof, A. A. H. (2009). Stressreactie en coping: Het verschil tussen mensen met een lichte - matige verstandelijke beperking met en zonder hechtingsproblemen. Geraadpleegd van https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/34843

RIVM. (2018a). Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Geraadpleegd van https://www.vtv2018.nl/zorguitgaven

RIVM. (2018b). Nationaal Preventieakkoord. Geraadpleegd van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/gezondheid-en-preventie/documenten/convenanten/2018/11/23/nationaal-preventieakkoord

Schalock, R. L., Borthwick-Duffy, S. A., Bradley, V. J., Valerie, J., & Buntix, W. H. E. (2018). ntellectual Disability: Definition, Classification, and Systems of Supports. Eleventh Edition. Geraadpleegd van https://eric.ed.gov/?id=ED509596

Tromp, M (2018). [Bewegen mensen met een verstandelijke beperking nu echt zo weinig?]. Geraadpleegd op 6 januari 2019, van https://www.vitalezorgverlener.nl/beweegrichtlijn-verstandelijke-beperking

VGN, & Ten Vergert, E. (2018, 3 december). Nationaal Preventieakkoord gelanceerd. Geraadpleegd op 10 december 2018, van https://www.vgn.nl/artikel/27096

Waninge, D. R. A. (z.d.). Ondersteunen gezonde leefstijl van mensen met een verstandelijke beperking. Geraadpleegd op 6 januari 2019, van https://www.hanze.nl/nld/onderzoek/speerpunten/healthy-ageing/projecten/ondersteunen-gezonde-leefstijl-mensen-verstandelijke-beperking